Монгол улс 1991 оны 2-дугаар сард Дэлхийн Банкны гиш??н орон болсон б?г??д Олон Улсын Х?гжлийн Ассоциациас тээвэр, х?д??гийн х?гжил, боловсрол, эр??л мэнд, Улаанбаатар хотын х?гжил, уул уурхайн салбарын удирдлагын тогтолцоог сайжруулах, байгаль орчны хамгаалал, бодлого боловсруулах болон бусад чиглэлээр дэмжлэг авч эхэлсэн юм. ?нг?рс?н 30 жилийн хугацаанд Дэлхийн Банк нь Монгол??Улсад 1.5 тэрбум гаруй ам.долларын х?гжлийн санх??жилт олгоод байна. Монгол Улс Олон Улсын Х?гжлийн Ассоциациас дэвшиж, 2020 оны 7-дугаар сарын 1-ээс з?вх?н Олон Улсын Сэргээн Босголт Х?гжлийн Банкаар ?йлчл??лж эхэлсэн юм.
Дэлхийн Банк нь зээл болон буцалтг?й тусламжаас гадна Монгол Улсын дунд болон урт хугацааны х?гжлийн зорилтыг дэмжих, стратегийн гол чиглэлээр засгийн газраас явуулах шинэчлэлийг дэмжихээр чадавхыг бэхж??лэх х?рээнд аналитик болон з?вл?х ?йлчилгээ ?з??лдэг.
Т?сл??д
Хэрэгжиж буй т?сл??д:
Зам, тээврийн салбарт Дэлхийн Банк уур амьсгалд тэсвэртэй холболт, ложистикийн ?р ашгийг сайжруулах “” болон хотын тогтвортой зам, тээврийн цогц тогтолцоо бий болгох, т?гжрэлийг бууруулах, замын х?д?лг??ний аюулг?й байдлыг сайжруулах зорилго б?хий “” т?сл??дэд дэмжлэг ?з??лж байна.
М?н иргэд, бизнес эрхлэгчдэд зориулсан т?рийн цахим ?йлчилгээний х?ртээмж, ?р ашгийг сайжруулах, цахим ур чадвар, цахимд суурилсан ажлын байрыг нэмэгд??лэх зорилго б?хий “” т?слийг дэмжин ажиллаж байна.
Х?д?? аж ахуй, эр??л мэнд, нийгмийн хамгаалал зэрэг бусад салбаруудад дараах т?сл??д хэрэгжиж байна:
Хэрэгжиж дууссан т?сл??д:
Монгол Улсад КОВИД-19 халдвараас урьдчилсан сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах, бэлэн байдлыг хангах т?с?л (2020-2025)-ийн х?рээнд эмнэлг??дийн ?д?р тутмын ?йл ажиллагаанд нэн шаардлагатай 50,500 гаруй эмнэлгийн, лабораторийн болон бусад т?рлийн тоног т?х??р?мжийг нийл??лж, т?ргэн тусламжийн 75 автомашиныг х?лээлгэн ?гсн??р КОВИД-19 цар тахлын ?ед авах хариу арга хэмжээг сайжруулж, эр??л мэндийн тогтолцооны бэлэн байдлыг бэхж??лсэн. Т?с?лд 21 аймгийн 330 гаруй сум, Улаанбаатар хотын 9 д??ргийн эр??л мэндийн байгууллагууд хамрагдсан б?г??д т?слийн х?рээнд х?н амын тал орчим хувийг КОВИД-19-ын эсрэг вакцинаар хангаж, вакцины ?ндэсний т?в агуулахыг шинээр барин, вакцины х?йтний хэлхээний тогтолцоог орон даяар сайжруулж, 295 сумын эмнэлэгт эмнэлгийн хог хаягдлын удирдлагыг сайжруулаад байна.
(2017-2024) нь Монгол Улсын цахилгаан эрчим х?чний ?йлчилгээний найдвартай, тогтвортой байдлыг сайжруулахад дэмжлэг ?з??лсэн б?г??д цахилгаан т?гээх с?лжээг шинэчлэх, 10 МВт-ын х?чин чадалтай нарны цахилгаан станц барих гэсэн ?ндсэн хоёр б?рэлдэх??н хэсэгтэй. Т?слийн ?р д?нд Багануур-З??н ?мн?д б?сийн цахилгаан т?гээх с?лжээг шинэчилснээр нэг жилийн дундаж тасалдал 413 минут болж, зорилтот 647 минутаас 234 минутаар бага, Эрдэнэт-Булганы цахилгаан т?гээх с?лжээний ?з??лэлт 748 минут болж, зорилтот 960 минутаас 212 минутаар буурсан. Багануур-З??н ?мн?д б?сийн цахилгаан т?гээх с?лжээний хэсэгт шугамын алдагдал 25.7 хувиас 8.2 хувь болж буурсан байна. М?н т?слийн газар 133,517 ?рх?д 105,5 ГВт.цаг цахилгаан эрчим х?чийг нэмж нийл??лсэн байна. Нарны эрчим х?чний т?слийн хувьд 39.5 ГВт.ц ногоон эрчим х?ч ?йлдвэрлэсэн б?г??д 2022 оны зургаадугаар сард ашиглалтад орсноос хойш 35,500 орчим тонн CO2 ялгаруулалтыг бууруулсан байна.
(2017-2023) нь Монгол Улсын Засгийн газарт экспортын хэмжээг нэмэгд??лж, зах зээл, б?тээгдэх??ний нэр т?рлийг олшруулах замаар эдийн засгийг т?р?лж??лэхэд нь дэмжлэг ?з??лсэн. Т?слийн х?рээнд уул уурхайн бус салбар дахь жижиг, дунд ?йлдвэр (ЖД?)-ийн экспортын чадавхыг нэмэгд??лэх, экспортын зах зээлд нэвтрэх боломжийг нэмэгд??лэх бодлого, институцийн шинэчлэлд гол анхаарлаа хандуулсан. Т?слийн х?рээнд 200 гаруй ЖД?-ийн зах зээлийн судалгаа хийх, б?тээгдэх??н х?гж??лэх, тоног т?х??р?мж худалдаж авах, Олон улсын стандартчиллын байгууллагын (ISO) стандартыг хангах зэрэг ?йл ажиллагааг санх??ж??лэхэд зориулж 5 сая орчим ам.долларын санх??жилт хийсэн ба мах боловсруулах чиглэлээр ?йл ажиллагаа явуулдаг ЖД?, арьс ширний ?йлдвэр, нэхмэлийн нийт 20 аж ахуйн нэгж ?йл ажиллагаагаа шинэчилж, б?тээгдэх??нээ баталгаажуулснаар т?слийн ?р ?г??жийг х?ртээд байна. М?н ЖД? эрхлэгчдэд Ковид-19-ийн цочролоос сэргэхэд дэмжлэг ?з??лж, цар тахлын ?ед ажлын байрыг тогтвортой хадгалахад туслах зорилгоор 332 ЖД?-д 1.5 сая ам.долларын тусламж ?з??лсэн б?г??д ??ний ?р д?нд 8206 ажлын байрыг хадгалж ?лдсэн юм.
(2012-2023) нь 40813 б?рэн шаталттай сайжруулсан зуух тарааж, 30 сургууль, цэцэрлэг, 27 орон сууцны барилгын дулаалгыг шинэчилж, 1768 ?рхийн гэрийн дулаалгыг хийж г?йцэтгэснээр нийслэлийн агаарын чанар, х?н амын эр??л мэндийг сайжруулахад хувь нэмрээ оруулсан. Т?слийн х?рээнд ядуурлыг бууруулах, хамтдаа х?гжин цэцэглэхэд чиглэсэн ?йл ажиллагааг хэд хэдэн аргаар хэрэгж??лсэн ба т?слийн ?йл ажиллагаа ялангуяа бага орлоготой х?н амын б?лэгт чиглэгдсэн. Энэ нь дотоодын зуух, бойлер буюу буцалгуурын ?йлдвэрлэлийг дэмжих, ажлын байр бий болгох, дотоодын бизнесийн ?йл ажиллагааг идэвхж??лэх замаар дотоодын боловсруулах ?йлдвэрлэлийг х?гж??лэх эдийн засгийн боломжийг б?рд??лж ?гс?н. Энэ нь барилгын болон гэрийн дулаалгын ажлын ?р д?нд бий болсон эрчим х?чний зардлыг хэмнэх боломж б?рд??лснээр ядуурлыг бууруулахад хувь нэмэр оруулсан. Халаалтын ?йл ажиллагааны чанарыг сайжруулснаар дотоод орчны агаарын бохирдолд ил?? ?рт?ж ирсэн эмэгтэйч??дэд шууд ашиг тусаа ?гс?н ба ?р д?нд нь жендэрийн ялгаа багассан. Т?слийн х?рээнд агаарын чанарын хяналтын хоёр станцыг нийл??лэн суурилуулж, т?рийн албан хаагчдыг хотын агаарын чанарын шинжилгээ, менежментийн чиглэлээрх сургалтад хамруулснаар агаарын чанарын удирдлагын чадавх дээшилсэн юм.
(ТАТ III 2016-2023) нь Монгол Улсын б?х 330 сумдад нэн шаардлагатай орон нутгийн дэд б?тцийн х?р?нг? оруулалтын т?л?вл?лт, хэрэгжилтэд иргэд, олон нийтийн оролцоо, засаглалыг нэмэгд??лсэн. Тогтвортой амьжиргаа т?слийн ?мн?х хоёр ?е шатанд ?ндэслэн хэрэгж??лсэн гурав дахь т?с?л нь аймаг, сумдын т?вшний х?р?нг? оруулалтын санх??жилтийн гол эх ??свэр болох Орон нутгийн х?гжлийн сангаар (ТАТ I, II-ийн дэмжлэгтэйгээр байгуулагдсан) дамжуулан х?д??гийн х?гжилд иргэдийн оролцоог нэмэгд??лэхэд дэмжлэг ?з??лээд байна. 2023 оны байдлаар дэд т?слийн т?л?вл?лт, хэрэгжилтэд иргэдийн оролцоог хангах байдал 2015 оноос хойш даруй 30 гаруй хувиар сайжирч, сангаар хэрэгж??лэх х?р?нг? оруулалтыг сонгох ?йл явцад иргэдийн дуу хоолой мэдэгдэх?йц нэмэгджээ. Орон нутгийн 320,000 иргэнд шууд ?р ?г??ж?? ?г?х 41,000 гаруй дэд т?сл??дэд 276 сая ам.долларын санх??жилтийг ОНХС-аас зарцуулж, нийт 32,000 т?рийн албан хаагчийн чадавх бэхж??лэх сургалтын арга хэмжээнд х?р?нг? оруулалт хийгээд байна.
(2017-2023). Монгол Улсын Сангийн яам хариуцан хэрэгж??лсэн уг т?с?л нь т?с?в санх??гийн тогтвортой байдлыг хангах, т?свийн зардлын удирдлагыг чанаржуулах чиглэлд Засгийн газраас хэрэгж??лж буй ?йл ажиллагаанд дэмжлэг ?з??лж ажилласан. Тодруулбал, т?свийн т?л?вл?лтийг дунд хугацаанд, макро эдийн засгийн бодитой д?н шинжилгээнд ?ндэслэн, улсын х?р?нг? оруулалтын боломжуудыг ул суурьтайгаар шинжилж, м?н х?т?лб?р, арга хэмжээн??дийн хэрэгжилтийн ?р д?н, т?свийн эрсдэл зэргийг харгалзан ?зэж боловсруулах чиглэлд уг т?с?л дэмжлэг ?з??лсэн. Т??нчлэн нийгмийн халамжийн чиглэлд чадавхыг нэмэгд??лэх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог бэхж??лэхэд т?слийн з?гээс х?чин чармайлт гаргасан. Монгол Улсын эдийн засгийн ?с?лт?д банк санх??гийн салбарын г?йцэтгэх ??рэг, тухайн салбарт тулгарч байсан зарим эрсдэл зэргийг харгалзан ?зсэнээр санх??гийн салбарыг бэхж??лэх зорилтыг м?н т?слийн з?гээс дэвш??лэн ажилласан.
Бусад т?сл??дтэй
Тайлангууд
Монголын эдийн засгийн тойм (2025) тайланд дурдсанаар зэсийн баяжмалын олборлолт эрчимжиж, х?д?? аж ахуйн салбар алгуур сэргэх н?л??г??р эдийн засаг 2025 онд 6.3 хувиар ?с?х т?л?втэй байна. Дунд хугацааны ?с?лтийн т?л?в байдал тогтвортой байгаа ч дэлхийн худалдааны бодлогын тодорхойг?й байдлын шууд бус н?л??л?л зэрэг томоохон эрсдэл, сорилтууд бий. Тайлангийн тусгай б?лэгт Монгол Улсын урт хугацааны ?с?лт, х?гжилд ?р д?нтэй гамшгийн эрсдэлийн удирдлагын ач холбогдлыг онцолж, гамшгийн бэлэн байдал, хариу арга хэмжээний чадавхийг бэхж??лэх тэрг??лэх чиглэл??дийг тодорхойлсон байна.
(2024) тайланд Улаанбаатар хотын ?рг?н уудам гэр хорооллыг ил?? х?ртээмжтэй, тэсвэрлэх чадвартай, тогтвортой хотын хороолол болгох стратегийн алсын харааг тодорхойлов. Тайланд дэд б?тэц хангалтг?й, орон сууцны чанар муу, суурь ?йлчилгээний х?ртээмж хангалтг?й байдал, байгаль орчны доройтол, эдийн засгийн боломж хязгаарлагдмал зэрэг тулгамдсан асуудлуудыг тодорхойлж, нутаг дэвсгэрт суурилсан шинэчлэлийн нэгдсэн арга барил шаардлагатай болохыг онцолсон юм. Тайлаангийн гол з?вл?мж??д нь (a) газар ашиглалтын т?л?вл?лт, эзэмшлийн аюулг?й байдлыг бэхж??лэх, (б) ногоон, тогтвортой дэд б?тцэд х?р?нг? оруулах, (в) холимог хэрэглээ болон ?нд?р нягтралтай х?гжлийг дэмжих, (г) орон нутгийн засаглал, олон нийтийн оролцоог нэмэгд??лэх, (д) ??газрын ?нэ цэнийг нэмэгд??лэх, т?р, хувийн хэвшлийн т?ншлэл зэрэг санх??жилтийн механизмыг идэвхж??лэх зэрэг болно. Эдгээр арга хэмжээ нь гэр хорооллын урт хугацааны, уур амьсгалд тэсвэртэй хот байгуулалтын ??рчл?лтийг чигл??лэхийн зэрэгцээ амьдрах н?хц?лийг сайжруулах зорилготой юм.
-нд Монгол Улсын х?гжлийн зорилтууд болон уур амьсгалын ??рчл?лтийн уялдаа холбоог судалж, цаашид т?р?лжс?н, х?ртээмжтэй, тогтвортой эдийн засагт хэрхэн шилжих боломжуудыг тодорхойлсон. М?н т??нчлэн тайланд уур амьсгалын ??рчл?лт Монголын ирээд?йн х?гжилд хэрхэн н?л??л?х, Монгол Улс уур амьсгалын ??рчл?лтийн н?л??г хэрхэн сааруулах, т??нд хэрхэн дасан зохицох тухай бодлогын з?вл?мж??дийг тусгасан. Уур амьсгалын ??рчл?лт?д дасан зохицох чадавхыг бэхж??лэх, х?лэмжийн хий бага ялгаруулах шилжилтийг хийхдээ эрх тэгш байдлыг хангах, тэр дундаа нийгмийн эмзэг б?лг??дийн эрхийг хамгаалах шаардлагатайг м?н онцлон тэмдэглэсэн байна.
Жендэрийн н?хц?л байдлын ?нэлгээний тайлан (2024)-д Монгол Улс дахь жендэрийн тэгш байдлын ?н??гийн н?хц?л байдлын талаар авч ?зсэн ба шийдэх шаардлагатай сорилтууд байгааг онцоллоо. Зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээс хойш Монгол Улс охид, эмэгтэйч??дийн эр??л мэнд, боловсролын чиглэлд ахиц гаргаж, амжилтаа хадгалсаар байна. ??ний зэрэгцээ эрэгтэй, эмэгтэй х?ний дундаж наслалтын з?р??, дээд боловсрол дахь х?йсийн урвуу хамаарал, эдийн засаг дахь эмэгтэйч??дийн оролцоо, манлайлалд тулгарч буй саад бэрхшээл??д, жендэрт суурилсан х?чирхийлэл зэрэг жендэрийн ялгаатай байдал хэвээр байгаа б?г??д нэмэгдсээр байна. Уур амьсгалын ??рчл?лтийг бууруулах, ногоон шилжилттэй холбоотой жендэрийн эмзэг байдал, боломжуудыг ил?? сайн ойлгож, шийдвэрлэх шаардлага байгааг тайланд дурджээ.
(2024 оны 7-дугаар сар)-д ?рг?н цар х?рээний бодлогын асуудлуудыг тоймлон, Монгол Улсад тулгарч буй саад бэрхшээл??д, цаашид авч хэрэгж??лэх боломжтой бодлогын цогц з?вл?мж??дийг 2024 оны 7 дугаар сард шинээр байгуулагдсан Засгийн газрын ?йл ажиллагаанд зориулан боловсруулсан юм. Энэх?? бодлогын з?вл?мж??д нь Монгол Улсын Алсын Хараа 2050 болон Шинэ Сэргэлтийн Бодлогод тусгагдсан тогтвортой, ногоон х?гжлийн зорилтуудад х?рэхэд уул уурхайгаас гадна ?ндэсний голлох н??ц актив х?р?нгийг бэхж??лэх, т?р?лж??лэх чиглэлд Засгийн газрын ?йл ажиллагааг дэмжих бодлогын найман багц асуудлыг багтаав.
тайланд дурдсанаар Монгол Улс олборлох б?тээгдэх??ний экспорт, дотоод эрэлтийг дэмжих импортоос ил?? хамааралтай х?гжлийн замналаар явж байгаа нь эдийн засгийн т?р?лжилтийг хязгаарлаж, эмзэг байдал, эрсдэлд ?рт?мтгий байдлыг нэмэгд??лж байна. Иймд экспортыг т?р?лж??лэхэд х?ндрэл учруулж буй дараах асуудлуудыг нэн тэрг??нд шийдвэрлэх нь чухал ач холбогдолтой. ??нд дэд б?тцийн дутмаг байдал, хил гааль дээрх саатал, олон улсын стандартыг хангах чадварын дутмаг байдал, дотоодод м?рд?гд?х стандартын сул хэрэгжилт, цахим технологийн салбарт дэд б?тэц, эрх з?йн зохицуулалт болон авьяас ур чадварын хязгаарлагдмал байдал, м?рд?гд?ж буй гадаад худалдааны гэрээ хэлэлцээр??дийн давуу талыг б?рэн ашиглахг?й байх зэргийг дурдаж болно. Уг тайланд олон улсын цахим худалдаа хурдацтай ?рг?жин тэлж буйг ашиглан Монгол Улс эдийн засгаа т?р?лж??лж, далайд гарцг?й байдлаас шалтгаалан ??сдэг логистикийн сорилтуудыг даван туулах боломжийг эрэлхийлэх талаар онцолжээ. Энэ х?рээнд программ хангамж х?гж??лэх, бизнесийн аутсорсинг хийх, цахим худалдаа, финтек, эр??л мэнд, боловсролын ?йлчилгээг цахимаар х?ргэх зэрэгт анхаарал хандуулах боломжтой.
(2022) нь Монгол Улсын эдийн засгийг х?гж??лэхийн зэрэгцээ ил?? олон, ил?? сайн ажлын байр бий болгох бодлого боловсруулж хэрэгж??лэхэд дэмжлэг ?з??лэхийг зорьсон тайлан юм. С??лийн 20 жилийн хугацаанд эдийн засгийн тогтвортой ?с?ж, х?д?лм?рийн б?тээмж нэмэгдсэний ?р д?нд олон иргэд ажлын байртай болж чадсан. Монгол Улсын х?д?лм?р эрхлэлтийн тулгамдсан асуудал бол с??лийн 10 жилд бий болгосноос ил?? олон, ил?? чанартай ажлын байр бий болгох явдал б?г??д ??ний тулд хувийн хэвшлийн х?гжлийг т?ргэтгэхэд чиглэсэн, олон салбарыг хамарсан стратегитай шаардлагатай.
(2022)-д Монгол Улсын бизнес, х?р?нг? оруулалтын орчны шинэчлэл, хувийн хэвшлийн х?гжилд шинэ арга барил чухал болохыг онцолсон. С??лийн 10 жилд мэдэгдэх?йц хэмжээний ахиц дэвшил гарсан хэдий ч Монгол Улс тэгш н?хц?лийг б?рд??лэх, уул уурхайгаас гадна ил?? б?тээмжтэй хувийн хэвшлийн бизнесийн таатай орчныг б?рд??лэх шаардлагатай байна.
Бусад тайлангуудтай
Х?гжлийг санх??ж??лэх зээл
(2020) нь Монгол Улсад нэгэнт хийгдээд байсан бодлогын зохицуулалтын арга хэмжээний хэрэгжилтийг нэгтгэн бататгаж, урт хугацааны туршид эдийн засагт хадгалагдсаар буй б?тцийн асуудлууд болон гажуудлыг арилгах, сонгуулийн жил д?хс?н ?ед макро эдийн засгийн бодлогыг оновчтой хэрэгж??лэхэд ?р д?нгээ ?гс?н. Т??нчлэн уг ?йл ажиллагаа нь санх??жилтийн ?рт?г ?нд?р, богино хугацаат дотоодын зээлийг х?нг?л?лттэй х??тэй, урт хугацаат харьцангуй таатай н?хц?л б?хий гадаад санх??жилтийн эх ??свэрээр орлуулах замаар т?свийн орон зайг бий болгоход тусалсан юм.
(2018) нь Х?гжлийн бодлогын санх??жилтийн (ХБС) х?рээнд цуврал х?т?лб?р болон хэрэгжсэн гурван ?йл ажиллагааны эхнийх нь байв. ХБС-ийн ?ндсэн зорилго нь Монгол Улсын Засгийн газарт ?рийн тогтвортой байдлыг сэргээх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог бэхж??лэх, ?рс?лд?х чадварыг дээшл??лэхэд нь дэмжлэг ?з??лэх явдал юм. Х?гжлийн бусад т?нш??дийн ?йл ажиллагаатай уялдаатайгаар энэх?? ?йл ажиллагаа нь Монгол Улсын эдийн засгийг тогтворжуулах, тогтвортой х?гжлийн зам руу шилжихэд чиглэсэн шинэчлэлийн цогц арга хэмжээг хэрэгж??лэхэд дэмжлэг ?з??лдэг болно.
С??лд шинэчлэгдсэн: 2025 оны 5-дугаар сар